Batalha jest miastem o średniowiecznym rodowodzie. Samo to słowo oznacza „bitwę” i nie jest to bynajmniej wynikiem zwykłego przypadku. Miejscowość w dystrykcie Leiria została założona jako dar dziękczynny Bogu oraz zawierzona jego opiece po zwycięstwie w bitwie pod nieodległą Aljubarrotą. Miasto liczy zaledwie kilka tysięcy mieszkańców, a wśród przyjezdnych jest najbardziej znane z pięknego, gotyckiego klasztoru w samym centrum.
Spis treści
Bitwa pod Aljubarrotą i historia Batalhy
Historycy twierdzą, że aby zrozumieć motywacje władców przed kluczową bitwą o niezależność iberyjskiego kraju należy odnieść konflikt do trwającej ponad sto lat wojny między Anglią a Francją. Spór o władzę polityczną nad znaczną częścią ówczesnej Europy nie dotyczył jednakże tylko tych dwóch krajów. Po stronie korony Wysp Brytyjskich opowiedziała się między innymi Burgundia i Portugalia. Mocarstwo ze stolicą w Paryżu mogło liczyć na pomoc wiernych sojuszników w postaci Szkocji, a także Kastylii. Właśnie wspomniane jako ostatnie spośród dwóch zwalczających się obozów państwa popadły w napięcia pod koniec czternastego wieku.
Pierwszym elementem układanki doprowadzającej do starcia była śmierć Ferdynanda I bez pozostawienia prawowitego dziedzica tronu w Lizbonie. W tej sytuacji podpisano traktat Salvaterra de Magos, który stwierdzał, że koronę otrzymają dzieci z małżeństwa księżniczki Beatrice z władcą Juanem I Kastylijskim. Wywołało to falę niezadowolenia, a na jej mocy wzniósł się bojownik o niepodległość Portugalii, o tym samym imieniu, lecz rodem z Zakonu Aviz – João I Aviz. Bohater zyskał papieskich oraz angielskich sprzymierzeńców, po czym oczekiwał reakcji ze strony sąsiada. Wróg postanowił oblegać stolicę, co doprowadziło króla i naczelnika obrony Nuno Álvaresa Pereirę (jego podobizna znajduje się na łuku triumfalnym przy Praça do Comércio) do decyzji o kluczowym starciu na polach São Jorge otoczonych potokami w pobliżu Aljubarroty.
Dowództwo napastników zleciło natarcie kawalerią, który błyskawicznie się załamał pod wpływem obrony oraz przygotowanych wcześniej pułapek. Właściwy atak piechoty nastąpił później i przyniósł tragiczną wymianę ciosów. Na żołnierzy pod egidą Kastylii spadały tysiące strzał Brytyjczyków, a wsparcie ze strony flank przyszło zdecydowanie za późno. Armia przeciwników wpadła w panikę, gdy na placu boju załamała się siła ofensywy. Przegrani zaczęli wtedy uciekać w sposób kompletnie niezorganizowany. Wkrótce nastąpiła krótka, ale niszczycielska pogoń obrońców, przerwana nadejściem nocy. W obszarze bitwy Portugalczycy ponieśli straty bliskie tysiąca wojowników, podczas gdy armia sąsiada około czterokrotnie więcej. W dniach następujących po bitwie mieszkańcy portugalskich wiosek zabili dodatkowo kilka setek dezerterów kryjących się w wioskach. Z powodu politycznej konsekwencji ataku oraz licznie straconych szlachciców i chłopów, Kastylia opłakiwała porażkę przez dwa lata.
Batalha została zbudowana w celu uczczenia zwycięstwa korony nad najeźdźcą w bitwie pod Aljubarrotą w 1385 roku. Sam pomysł był wynikiem dotrzymania ślubu złożonego przez króla João I Matce Boskiej w czasie doniosłego konfliktu. Juan I mając przewagę liczebną, wspaniałe wyposażanie, lecz niedoświadczone dowództwo przegrał. Jednakże przyszły wyzwoliciel Portugalii obawiał się najgorszego w noc poprzedzającą walkę i modlił się o pomoc do Dziewicy. Po zwycięstwie zbudował, a także nazwał klasztor na jej cześć – Mosteiro de Santa Maria da Vitória.
Historia budowy klasztoru w Batalha
Budowa kompleksu trwała ponad sto lat, począwszy od 1386 roku, a kończąc na początku szesnastego stulecia. Prace rozpoczął portugalski architekt Afonso Domingues, który trudził się przez dwadzieścia lat. Przez ten czas opracował plan, a wiele budowli w kościele i klasztorze należało właśnie do niego. Jego styl był zasadniczo gotycką modyfikacją prądu rayonnant, jednak istniały wpływy z angielskiego wzornictwa. Istnieją podobieństwa z fasadą York Minster oraz nawą i transeptem katedry Canterbury. Jego następcą został kataloński mistrz Huguet, który wprowadził ekstrawagancki styl. Przejawiał się w głównej fasadzie, kopule kwadratowego domu kapituły, Kaplicy Fundatora oraz północnych i wschodnich naw głównego krużganka. Podniósł wysokość nawy, po czym zmienił jej proporcje, co sprawiło, że wnętrze świątyni wydawało się węższe. W kolejnych dziesięcioleciach myśliciele realizowali założenia koncepcji manuelińskich, co widoczne było w misternych maswerkach, rozetach, czy arkadach monasteru.
Detale architektoniczne klasztoru
Klasztor jest współcześnie reprezentantem konglomeratu dziesiątek pomysłów architektonicznych. Budowla jest oddalona od ścisłego centrum miasta. Fasada zachodnia oraz południowa zwracają się w stronę ogromnego, brukowanego placu z dwudziestowiecznym, konnym posągiem generała Nuno Álvaresa Pereiry i urokliwego skweru Jardim do Condestável.
Zabytek dzieli się w tym miejscu na trzy, potężne przypory i znaczące pilastry określające następujące destynacje: Kaplicę Fundatora, boczną krawędź nawy, a także wystający nieco portal. Po prawej stronie tej ściany znajdują się Kaplice Niedokończone, jako całkiem oddzielna ośmioboczna struktura dodana do kompleksu. Od wschodniej strony, tuż obok chóru sakralnego, znajduje się fragment znanego kapitularza, czyli miejsca zgromadzeń braci dominikanów, gromadzących się tutaj, aby słuchać, rozważać różne aspekty prawa, życia monastycznego, które stosowali i omawiać odpowiednie sprawy codziennej egzystencji. Korytarz króla João I graniczy z kościołem oraz wspomnianym wcześniej pomieszczeniem. Struktura architektoniczna kontynuuje serię gotyckich dekoracji w krużganku władcy Alfonsa V. Po północnej stronie kompleksu znajduje się Grób Nieznanych Wojowników. Ściany są tutaj ozdobiono licznymi przykładami kunsztu rzeźbiarskiego epoki późnego Średniowiecza na terenie Portugalii. Mistrzowie posługiwania się młotem i dłutem wprowadzili na front zabytku setki wizerunków religijnych związanych z historią biblijną. Odnajdziemy tu sceny ziemskie, jak również idylliczne rajskie, przyrodnicze motywy.
Turyści zwrócą uwagę na blisko kilkadziesiąt postaci starotestamentalnych proroków, aniołów różnych zastępów, czy także świętych uczestniczących w dziejach Portugalii bądź innych, ówczesnych, europejskich mocarstw. Nie można zapomnieć o świeckich elementach jak części heraldyczne. Tarcze monarchów, książąt powtarzają się jak mantra w całym kompleksie klasztornym, na grobowcach, zwornikach sklepień, poprzeczkach okiennych, ścianach, ambonie refektarzowej, na witrażach i malowidłach ściennych.
Ta architektoniczna perełka została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1983 roku i jest tłumnie odwiedzana nie tylko jako zabytek sakralny, ale także jako pomnik historyczny dla narodu portugalskiego.
Kościół
Główne wejście do świątyni prowadzi przez ganek na zachodniej fasadzie. Po obu stronach portalu znajdują się rzeźby dwunastu apostołów stojących na konsolach. W centrum znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Chrystusa w Majestacie otoczona przez Ewangelistów. To wielkie bogactwo rzeźb dopełnia koronacja Najświętszej Maryi Panny. Kościół jest rozległy proporcjonalnie do swojej wysokości. Jego wnętrze robi surowe wrażenie dzięki całkowitemu brakowi ozdób i posągów w nawie głównej. Prążkowane sklepienia, podparte złożonymi filarami, zamykane są ozdobnymi zwornikami. Światło wpada do kościoła przez dziesięć witrażowych okien oraz przez dwa rzędy strzelistych otworów nad chórem rodem z inspiracji panowaniem króla Manuela I. Najczęściej przedstawiają sceny biblijne takie jak nawiedzenie świętej Elżbiety, Objawienie Pańskie, Ucieczka do Egiptu bądź Zmartwychwstanie Chrystusa. Miejsce dla śpiewaków rozciąga się na dwuprzęsłowych transeptach i składa się z pięciu apsydalnych kaplic, z których środkowa wystaje.
Kaplica Fundatora
Stanowi doskonałą syntezę pomiędzy ekstrawaganckim gotykiem, a angielskim perpendykularnym stylem. Kaplica składa się z trzech zatok i środkowego ośmiokąta, wzmocnionego ośmioma filarami, ozdobionymi kraterami, podtrzymującymi głęboko ułożone łuki. Na terenie zabytku znajdują się grobowce znanych osobistości, w tym fundatora pod zdobionym baldachimem. W kaplicy znajdują się również groby potomków Jana I Aviza – Alfonsa V, Jana II czy księcia Henryka Żeglarza.
Krużganek Królewski (Claustro Real)
Charakteryzuje się stosunkowo prostym wyglądem. Rzeźbiona maswerkowa dekoracja tworzy udane połączenie ze stylem manuelińskim w obrębie arkad. Kolumny wspierające te skomplikowane instalacje, są ozdobione motywami spiralnymi, armilarami, kwiatami lotosu, gałązkami wrzosu, perłami i muszlami oraz egzotyczną roślinnością.
Niedokończone Kaplice (Capelas Imperfeitas)
Stanowią dowód, na to iż monastyr nigdy nie został w pełni zrealizowany. Ośmiokątna rotunda ma obecnie siedem promieniujących sześciokątnych kaplic. W rogach apsyd stoją masywne niedokończone przypory, które miały wspierać sklepienie. Te filary, zaprojektowane przez Diogo Boitaca, są ozdobione rzeźbionymi w kamieniu motywami manuelińskimi. Portal w wyglądzie stanowi hołd dla portugalskiej estetyki z inspiracjami anielskimi, roślinnymi, czy astronomicznymi. Renesansowa loggia dodano w 1533 roku.
Krużganek Alfonsa V (Claustro D. Alfonso V)
Należy do jednych z pierwszych piętrowych krużganków w Portugalii. Dzięki niemu, budynki klasztorne zyskały dodatkowe pomieszczenia. W przyległych kompleksach znalazły się między innymi spiżarnia, refektarz, magazyn drewna i oliwy, warsztaty, a na piętrze dormitoria, szpital, archiwum lub biblioteka. Zworniki w skarbcu noszą herby Don Duarte I oraz Afonso V.
Bilety do klasztoru i wskazówki dojazdu
Ceny biletów do Klasztoru
Ceny biletów są aktualne na rok 2019.
– bilet normalny – 6 euro
– bilet ulgowy (uczniowie, studenci, seniorzy powyżej 65 rż) – 3 euro
– bilet rodzinny (2+2) – 12 euro
– poniżej 12 roku życia – bezpłatnie
Istnieje również możliwość zakupu biletu łączonego na „Szlak dziedzictwa” (pt. Rota do Património) czyli do klasztoru w Batalha, klasztoru w Alcobaça i klasztoru zakonu chrystusa w Tomar. Bilet łączony kosztuje 15 euro. Każdy z nich oddalony jest od siebie o około 30 kilometrów.
Dojazd do Batalhy z Lizbony
Niestety, w Batalha nie znajdziemy stacji kolejowej – możliwy jest dojazd autobusem lub samochodem.
Autobusem
Między Lizboną, a Batalhą kursują wyłącznie autobusy Rede Expressos. Autobusy zatrzymują się przy rua do Moinho da Vila 2, około 5 minut pieszo od budynku klasztoru.
Autobusy w Lizbonie odjeżdżają z dworca Sete Rios, czas podróży wynosi około dwie godziny, a jej koszt to 11,40 euro. Niestety, do Batalha nie da się dojechać bezpośrednio z Porto – wymagana jest przesiadka w pobliskiej Leirii.
Samochodem
Droga bezpośrednia z Lizbony powinna zająć od półtorej do dwóch godzin. Polecam wybranie się jednego dnia zarówno do Batalhy jak i do Tomar lub Alcobaça (pamiętaj, w pobliżu jest też Fatima, połączenie jednego z tych czterech miejsc ze sobą to bardzo dobry pomysł!) – bez przesadnego pośpiechu cała wycieczka powinna zająć cały dzień.
Jeśli skorzystasz z autostrady E1 koszt przejazdu powinien wynieść ok. 8,50 Euro. Jeśli nie planujesz wybrać się do Fatimy, polecam drogę przez Óbidos i Alcobaça – jest to trasa znacznie bardziej widokowa, a czas podróży wydłuży się maksymalnie o 20 minut. Darmowy parking w Batalha znajduje się tuż obok klasztoru (Rua do Parque Cónego Manuel Simões Inácio).
Muzeum bitwy pod Aljubarrotą
W 2002 roku rozpoczęły się prace zabezpieczające, remontowe na obszarze decydującej potyczki. W jej wyniku założono Centrum Interpretacji Bitwy pod Aljurbarrotą (Centro de Interpretação da Batalha de Aljubarrota). Zapewnia nową, funkcjonalną przestrzeń z dwoma ośrodkami wystawienniczymi o wojnie, okresie trwania, odkryciach archeologicznych na polu walki oraz audytorium do pokazu multimedialnego przedstawiającego konflikt, wydarzenia, które do niego doprowadziły.
Obiekt znajduje się około 3 kilometry od klasztoru i jeśli jesteście zainteresowani militariami i historią Portugalii – jest godny polecenia. Materiały udostępniane są po portugalsku i angielsku.
Jak kupić ten bilet łączony przez internet?
Na ten moment najlepiej na miejscu – w pierwszej atrakcji 🙂 Niestety strona patrimoniocultural.pt o której wspominałem nie umożliwia zakupu biletów łączonych