Pokryty falującą mozaiką plac położony jest na północnych obrzeżach dzielnicy Baixa, czyli w tak zwanym Dolnym Mieście. Bezpośrednio na placu znajduje się stacja metra o tej samej nazwie. Pomimo, że dziś stanowi popularne miejsce spotkań niegdyś był areną krwawych, niechlubnych wydarzeń związanych z europejską walką przeciwko herezji.
Praça Dom Pedro IV popularnie nazywany placem Rossio, co oznacza dosłownie „duży plac publiczny”. Na Rossio warto wybrać się zarówno dla jego walorów estetycznych jak i smakowych. To przy nim znajdziemy najbardziej popularny bar z portugalską wiśniówką – A Ginjinha – czy położoną już przy sąsiadującym z Rossio praca da Figueira, jedną z najpiękniejszych kawiarni w Lizbonie, Confeitaria Nacional.
Spis treści
Historia placu Rossio
Przypuszcza się, że niegdyś istniał tu rzymski hipodrom. Jednakże Rossio stało się istotnym miejscem na mapie Lizbony dopiero w XIII i XIV wieku, gdy teren miasta powiększył się o niższe obszary otaczające wzgórze zamkowe. W otoczeniu placu systematycznie rosły nowe budynki, a za najważniejszy z nich można uznać pałac Estaus przeznaczony dla zagranicznych dyplomatów. W 1492 roku za sprawą króla Jana II Doskonałego tuż przy placu powstał jeden z pierwszych publicznych szpitali miejskich – szpital wszystkich świętych. Kilkanaście lat później, podczas panowania Manuela I, szpital zajmował już całą wschodnią pierzeję.
plac Rossio dawniej – XVI wieczny rysunek przedstawiający plac. Z prawej strony widoczny jest szpital, na jego środku pałac Estaus. Fot: Georg Braun and Franz Hogenberg – Civitates Orbis Terrarum, domena publiczna
Większość współcześnie istniejących konstrukcji wokół Rossio pochodzi z odbudowy przeprowadzonej po wielkim trzęsieniu ziemi w Lizbonie, które unicestwiło większość budynków w centrum stolicy. Odbudowy podjęli w drugiej połowie XVIII wieku architekci Eugénio dos Santos i Carlos Mardel, odpowiedzialni za typowy, tak zwany „pombeliński”, wygląd kamienic wzdłuż placu.
Nowy projekt placu Rossio
Sam plac otaczają z czterech stron ulice, za którymi wznoszą się urokliwe kamienice, które mieszczą najsłynniejsze kawiarnie w mieście, a więc Nicola, a także Suiça, popularna dzięki pięknemu odkrytemu tarasowi. Roztaczający się widok pozwala zauważyć wprowadzany, wczesny, antysejsmiczny w formie styl Sebastião José de Carvalho e Melo, czyli markiza de Pombal. Elastyczna, drewniana konstrukcja wszczepiona w ściany, podłogi i dachy, a później pokryta prefabrykowanymi materiałami budowlanymi miała powstrzymać zgubne skutki kataklizmów w przyszłości. Typowa kamienica ma strukturę do czterech pięter, z arkadami na parterze i balkony na pierwszym piętrze i poddaszu. Wszystkie budynki są zgodne z tą ogólną typologią, ale drobne dekoracyjne detale w elewacji wyróżniają konkretne budynki zależnie od ich znaczenia i zastosowania. Każdy fragment jest izolowany ścianami, aby powstrzymać rozprzestrzenianie się ognia.
Pomnik Pedro IV
Na samym środku placu na postawne, ponad dwudziestometrowej korynckiej kolumnie wzniesiona została spiżowa statua, stojącego Pedro IV. U podnóża konstrukcji zainstalowano cztery alegoryczne, żeńskie w formie rzeźby, reprezentujące sprawiedliwość, odwagę, powściągliwość i mądrość. Współcześni uważali te cechy za przymioty uwielbianego władcy. Pierwszy wizerunek króla został wzniesiony już w 1852 roku, kiedy to królowa Maria II, córka Pedro IV położyła kamień węgielny. Pomnik składał się wówczas z prostego postumentu, który lizbończycy określali jako „o galheteiro”, czyli w tłumaczeniu „stojak na żetony” ze względu na jego prozaiczną formę. Ten prymitywny zabytek zburzono po blisko dekadzie, po spełnieniu roli podstawy dla tymczasowego posągu boga małżeństwa Hymenaeusa podczas ceremonii ślubnych następcy tronu. Obecny marmurowy cokół został wzniesiony w 1870 roku. Jego brązowa forma przedstawia bohatera narodu w mundurze generała i płaszczu królewskim, z głową zwieńczoną w laury i trzymającego w prawej ręce Kartę Konstytucyjną.
Istnieje legenda, że posąg na szczycie Kolumny Króla Pedro IV został pierwotnie zaprojektowany dla cesarza Maksymiliana I z Meksyku i właśnie tę postać przedstawia. Gdy środkowoamerykański władca został zastrzelony w 1867 roku, krótko przed ukończeniem posągu, postanowiono oddać mu w ten sposób hołd potajemnie. Z czasem udowodniono jednak, że ta historia jest błędem, wskazując na szczegóły posągu, które wyraźnie symbolizują króla Portugalii: herb na guzikach, kołnierz Zakonu Wieży i Miecza oraz wspomniany wcześniej dzierżony w ręce dokument, napisany przez samego Pedro IV.
Sprawiedliwość pod pomnikiem Pedro IV
Fontanny otaczające pomnik
W 1889 roku po obu stronach pomnika z wizerunkiem Pedro IV zainstalowano dwie monumentalne barokowe fontanny. Ta para dzieł sztuki została pierwotnie stworzona w renomowanej odlewni we francuskim mieście Val d’Osne. Rzeźby zdobiące instalacje przedstawiają mitologiczne postacie, a zostały zaprojektowane przez zagranicznych artystów Mathurina Moreau oraz Michela Lienarda, którzy w swojej dokumentacji mają olśniewające prace na terenie Bostonu, Tasmanii, czy Luksemburga. Urokowi miejsca dodaje zdecydowanie noc, gdy strumienie wody są oświetlone fantazyjną iluminacją.
Dworzec Rossio
Rossio to zdecydowanie najładniejsza stacja kolejowa w Lizbonie
W pobliżu Teatru Narodowego, w kierunku okazałego Praça dos Restauradores, znajduje się kolejny warty uwagi zwiedzających budynek, czyli dworzec Rossio. Został zbudowany pod koniec lat osiemdziesiątych XIX wieku jako główna stacja i węzeł kolejowy w Lizbonie, a współcześnie odjeżdżają stąd pociągi do pełnej romantycznych zabytków Sintry. Konstrukcja ma ciekawą zaskakującą fasadę w stylu architektury neomanuelińskiej, nawiązującej do kultury narodowego gotyku w Portugalii oraz, charakteryzującą się misternie rzeźbionymi motywami roślinnymi. Uważni turyści zwrócą swój wzrok na podwójny portal w kształcie podkowy, prowadzący do głównego holu.
Teatr Narodowy Marii II
Majestatyczny gmach, bodaj najsłynniejszego budynku w pobliżu placu Rossio, został wzniesiony w połowie XIX stulecia zgodnie z neoklasycznym projektem włoskiego architekta Fortunato Lodi. Zabytek stoi w miejscu wczesnorenesansowego pałacu Estaus, zniszczonego w czasie trzęsienia ziemi blisko sto pięćdziesiąt lat temu. Sam pałac Estaus był miejscem prześladowań podejrzanych o herezję podczas trwającej w Portugalii inkwizycji. Religijni fundamentaliści skazali na śmierć poprzez spalenie wielu przeciwników politycznych przed fasadą Estaus.
Na zewnątrz współczesnego teatru znajduje się monumentalny neoklasyczny portyk. Sześć masywnych kolumn jońskich wspiera fronton ozdobiony rzeźbami przedstawiającymi Apolla i jego muzy. Na szczycie frontonu znajduje się pomnik Gil Vicente, legendarnego dramaturga, uważanego za założyciela portugalskiego teatru.
