Pomnik odkrywców w Belém

Pomnik odkrywców (pt. Padrão dos Descobrimentos, uproszczona wymowa: Padrał dżos diskobrimentus) położony jest w lizbońskiej dzielnicy Belém na północnym wybrzeżu estuarium rzeki Tag. Powstał jako hołd dla minionej ery odkryć geograficznych narodu portugalskiego, w czasach gdy kraj uchodził za talassokrację. Miejsce nie zostało wybrane przypadkowo, gdyż wznosi się nad destynacją statków powracających z transoceanicznych wypraw będących źródłem potęgi portugalskiego imperium.

Historia i budowa pomnika odkrywców

Monument zaprojektowano w latach trzydziestych XX wieku przez portugalskiego architekta José Ângelo Cottinelli Telmo i rzeźbiarza Leopoldo de Almeidę, jako tymczasowa latarnia podczas otwarcia Portugalskiej Wystawy Światowej w czerwcu 1940. Dzieło reprezentowało romantyczną idealizację eksploracji, typową dla reżimu Nowego Państwa dyktatora António de Oliveira Salazara. Pierwotnie zbudowane jako jedynie konstrukcja sezonowa na terenie Praça do Império zostało rozebrane po ekspozycji, ponieważ nie wspomniano o konkretnej formalizacji inwestycji. Piętnaście lat później rząd, za pośrednictwem Ministerstwa Robót Publicznych promował zamiar budowy stałego Pomnika Odkrywców. Nowy zabytek ustanowiono z cementu oraz kamienia w kolorze różowym z Leirii, a posągi wyrzeźbiono z wapienia wydobytego w regionie Sintra. W ramach obchodów piątego stulecia śmierci Henryka Żeglarza nastąpiło uroczyste otwarcie.

Pomników odkrywców – budowla

Całość konstrukcji przypomina statek wyruszający na daleką, zamorską wyprawę. Wygląda na to, że stylizowana karawela wypływa w oceaniczne wody, a postać Henryka Żeglarza znajduje się w dumnej, patetycznej pozycji na dziobie. Na dwóch bocznych rampach prowadzących do symbolicznej postaci księcia znajdują się niektóre ze znaczących postaci portugalskiej ekspansji terytorialnej i nazwy kulturowe z epoki odkryć geograficznych w sumie ponad trzydziestu. Wszystkie są przedstawiane symbolami nawiązującymi do ich tożsamości, czyli nawigatorzy, kartografowie, wojownicy, kolonizatorzy, misjonarze, kronikarze i artyści.

Postacie Bartolomeu Diasa i Diogo Cao trzymające kamienne padrão

Wyobrażenia Bartolomeu Diasa oraz Diogo Cão dźwigają padrão, czyli kamienną rzeźbę, znak panowania na odkrywanych ziemiach. Takie słupy stawiano wszędzie, gdzie Portugalczycy dopływali po raz pierwszy. Turyści zauważą także pionowy element składającego się ze stylizowanego masztu zorientowanego na linię północ – południe, z dwoma portugalskimi herbami po każdej stronie o pięciu małych tarczach, otoczonych paskiem z tuzinem zamków i stylizowanym heraldycznym motywem lilii w środku. Z dwóch rogów można zaobserwować trzy trójkątne konstrukcje, każda z jedną zakrzywioną powierzchnią, dającą iluzję żagli targanych przez nieprzewidywalny, południowy wiatr.

Północną część tworzy para gigantycznych kamieni, opatrzonych metalowymi literami. Po lewej napis nad kotwicą brzmi „Do chwały księcia Henryka i Portugalii, wytyczającej trasy morskie”. Na przeciwko inskrypcja nad wieńcem laurowym mówi: „W piąty wiek po śmierci księcia Henryka”. Pośrodku pomnika dziewięć ciągów schodów daje dostęp do platformy z widokiem na całą okolicę. Drugi rząd tym razem pięciu grup stopni i portal z łukiem  prowadzi do wnętrza pomnika. Monument jest otoczony dwiema metalowymi kulami armilarnymi na dwóch równoległościennych platformach.

Pomnik odkrywców – postacie

Henryk Żeglarz – nazywany ojcem morskiego imperium Portugalii. Postawił pod nie podwaliny tworząc pierwszą akademię morską w Sagres i rozpoczynając eksplorację zachodniego wybrzeża Afryki. W ręku dzierży karawelę, najsłynniejszy portugalski statek, lekki, zwrotny i bardzo groźny.

Strona zachodnia:

Alfons V Afrykańczyk – jego przydomek odnosi się do podbojów w północnej Afryce. To dzięki niemu Portugalczycy podbili Algarve – a konkretniej, jego część po południowej stronie Gibraltaru.

Vasco da Gama – odkrywca drogi morskiej do Indii. Portugalczyk, którego zna najprawdopodobniej każdy na świecie.

Afonso Baldaia – żeglarz, badał tereny Sahary Zachodniej w imieniu księcia Henryka Żeglarza.

Pedro Álvares Cabral – żeglarz, odkrywca Brazylii. Kierował drugą wyprawą do Indii w 1500 roku.

Ferdynand Magellan – choć kojarzony bardziej z odkryciami dla Hiszpanów, Magellan służył także dla korony portugalskiej. Jako pierwszy znalazł drogę do Wysp Korzennych udowadniając kulistość planety. Nie ukończył jednak wyprawy dookoła globu – zmarł na Filipinach.

Nicolau Coelho – doświadczony portugalski żeglarz. Brał udział w wyprawie Vasco da Gamy w drodze do Indii, a także w odkryciu Portugalii przez Pedro Cabrala.

Gaspar Corte-Real – żeglarz. Wraz z ojcem João Vazem Corte-Realem i bratem Miguelem brał udział w wielu wyprawach. Poszukiwał też nowej drogi do Azji – poprzez przejście północno-zachodnie, nad Grenlandią i Nową Funlandią.

Martim Afonso de Sousa – żeglarz. Pierwszy gubernator Brazylii, a także jeden z gubernatorów portugalskich Indii.

João de Barros – historyk. Autor monumentalnego Décadas da Ásia będącego szerokim opisem portugalskiej potęgi na morzu, od jej początków po panowanie Portugalii nad Indiami.

Estêvão da Gama – żeglarz. Syn Vasco da Gamy, gubernator portugalskich Indii. Dowodził flotą, która wpłynęła na morze czerwone z zamiarem ataku na Suez.

Bartolomeu Dias – odkrywca przylądka Dobrej Nadziei. Uczestnik pierwszej wyprawy Vasco da Gamy do Indii. Dzięki jego informacjom Portugalczycy odkryli możliwość opłynięcia Afryki. Wraz z Diogo Cão dźwigają padrão, kamienny słup, stawiany w miejscach portugalskich odkryć.

Diogo Cão – odkrywca rzeki Kongo, wybrzeży dzisiejszej Angoli i Namibii.

António de Abreu – żeglarz i doskonały oficer wojskowy. Brał udział w wielu wyprawach Afonso de Albuquerque, m.in. podbijając Malakkę i Ormuz, odkrył także Timor i Wyspy Banda w Indonezji.

Afonso de Albuquerque – przez wielu uważany za najwybitniejszą postać w dziejach portugalskiego imperium morskiego. Doskonały dowódca, żołnierz i żeglarz. Drugi gubernator portugalskich Indii. Zdobył Goa, Malakkę i Ormuz. Wielkim sukcesem okazał się jego plan budowy fortec we wszystkich głównych punktach szlaków handlowych. Prowadził także pierwszą portugalską wyprawę na morze czerwone.

São Francisco Xavier – misjonarz, współzałożyciel towarzystwa jezusowego, prowadził ewangelizację w Indiach. Jako pierwszy chrześcijański misjonarz trafił do Japonii, na Borneo i do Chin.

Cristóvão da Gama – portugalski żołnierz i dowódca. Dowodził atakiem Portugalii na Etiopię.

Strona wschodnia:

Książę Ferdynand I – młodszy brat Henryka Żeglarza. Brał udział w oblężeniu Tangeru, podczas którego został pojmany, a następnie zmarł.

João Gonçalves Zarco – żeglarz. Wraz z Tristão Vaz Teixeirą założył pierwsze osady na Maderze.

Pêro de Alenquer – żeglarz. Uczestniczył w wyprawach na zachodnim brzegu Afryki, a także w odkryciu przez Bartolomeu Diaza przylądka dobrej nadziei.

Gil Eanes – żeglarz. Działał w czasach Henryka Żeglarza. Jako pierwszemu udało mu się okrążyć przylądek Bojador, najdalszy znany punkt Afryki w europejskiej nawigacji.

Pedro Nunes – matematyk, kartograf i astronom. Wynalazł kilka urządzeń pomiarowych, w tym noniusz. W 1542 roku podał teorię loksodromy.

Pêro de Escobar – żeglarz. Odkrył wyspy São Tomé. Annobon i Principe. Brał także udział w wyprawie Vasco da Gamy do Indii i odkryciu Brazylii przez Pedro Cabrala. Escobar dzierży w ręce także flagę Zakonu Chrystusa.

Jacomo de Maiorca – kartograf.

Pêro da Covilhã – kupiec, szpieg. Jego lądowa wyprawa zbadała drogę handlową między Indiami, a Arabią. Trafił także do Etiopii i potwierdził istnienie „Króla Jana” (Jana Prezbitera), legendarnego, chrześcijańskiego króla Afryki.

Gomes Eanes de Zurara – kronikarz. Spisał informacje o oblężeniu Celty prowadzonym przez Henryka Żeglarza, a także podboju Gwinei.

Nuno Gonçalves – malarz na dworze króla Alfonsa V Afrykańczyka. Uznawany za autora paneli z Saint Vincent, przedstawiających społeczeństwo portugalskie w XV wieku.

Luiz de Camões – uznawany za najwybitniejszego portugalskiego poetę, często nazywany portugalskim Homerem. Autor Luizjad (Os Lusiadas), portugalskiego eposu narodowego opowiadającego o wyprawie Vasco da Gamy do Indii.

Henrique de Coimbra – misjonarz franciszkański. Brał udział w odkryciu Brazylii przez Cabrala i odprawił tam pierwszą mszę.

Gonçalo de Carvalho – misjonarz dominikański. Tworzył wspólnoty katolickie w Indiach, a także w Kongo.

Fernão Mendes Pinto – pisarz i żeglarz. Napisał Peregrinação, autobiograficzny pamiętnik dotyczący swoich podróży, według historyków niezbyt dokładny i odrobinę koloryzujący. Zyskał dzięki temu przydomek Fernão Mentes Minto (gra słów z portugalskim czasownikiem mentir – Fernão, kłamiesz? Kłamię.)

Królowa Filipa Lancester – żona króla Jana I, matka Henryka Żeglarza. Jedyna żeńska postać na pomniku, pochowana w klasztorze w Batalha.

Książę Piotr – brat Henryka Żeglarza, książę Coimbry. W Portugalii najbardziej znany jako książę Pedro „siedmiu części świata” ze względu na swoje umiłowanie do podróży.

Taras widokowy

Z ogromnego tarasu widokowego można podziwiać zachwycającą panoramę zabudowań Belem, ujście rzeki Tag do Atlantyku, a także mozaikę wyobrażającą różę wiatrów, mapę świata i drogi, którymi Portugalczycy wyprawiali się na swoje wyprawy. Dzieło busoli zdobi plac przed Pomnikiem Odkrywców. Wykonano je dzięki czarnemu i czerwonemu wapieniowi lioz z wyjątkowych złóż w Sintrze. Ma średnicę 50 metrów, zawiera planisferę o szerokości 14 m ozdobioną elementami roślinnymi. Za elementy wykończenia służą: małe kompasy w liczbie pięciu, trzy dmuchane twarze uosabiające wiatr, syreny, mityczne ryby, Neptun z trójzębem i trąbą ujeżdżający morską bestię. Daty, statki, karawele wyznaczają główne szlaki ekspansji Portugalii w XV i XVI wieku. Tło składa się z fal otwartego morza, motywu powszechnie używanego do typowych lizbońskich chodników brukowych.

Taras widokowy – ceny biletów

Bilet normalny – 6 euro
Bilet ulgowy (od 13 do 18 rż) – 3 euro
Bilet dla seniorów (powyżej 65 rż) – 5 euro
Lisboa Card: 4,80 euro.

Bilet zawiera wstęp na taras widokowy, czasową wystawę (z reguły dotycząca turystyki) i pokaz filmu o budowie pomnika odkrywców (codziennie o 15:30, trwa około 50 minut i ma angielskie napisy).