Kościół św. Rocha w Lizbonie jest nierozerwalnie związany z dziejami zakonu jezuickiego na iberyjskich ziemiach. Świątynia zasłynęła z faktu bycia najstarszą bazą zgromadzenia, a także siedzibą Towarzystwa Jezusowego aż do kontrowersyjnej kasaty w drugiej połowie osiemnastego wieku. Barokowy budynek po dziś dzień zachwyca zebranymi bogactwami oraz faktem przetrwania niszczycielskiego trzęsienia ziemi z 1755 roku.
Spis treści
Historia kościoła św. Rocha
Geneza budowy kościoła zaczyna się na długo przed rozpoczęciem pracy robotników przy fundamentach. Na początku szesnastego stulecia obszar wokół Lizbony padł ofiarą makabrycznej zarazy – epidemii dżumy, która najprawdopodobniej została zawleczona wraz ze statkiem wpływającym do portu. Uratowani mieszkańcy zawierzyli swój los oraz życie świętemu Rochowi, którego relikwie przybyły do Portugalii z Wenecji dzięki staraniom rodziny królewskiej. Król Manuel I zdecydował się w formie dziękczynienia wznieść kaplicę poświęconą patronowi na miejscu cmentarza poległych w czasie epidemii.
W 1540 roku możnowładcy zaprosili do stolicy nowopowstały zakon jezuitów. Aby ułatwić proces kształcenia młodzieży, przekazano im pod opiekę stare sanktuarium orędownika chorych. Zgromadzenie szybko zorientowało się, iż kościół był zbyt mały dla rosnących potrzeb. Zdecydowali wówczas o budowie nowej konstrukcji sakralnej. Jan III chciał nowego, monumentalnego opactwa z trzema nawami, lecz Towarzystwo św. Rocha bardziej sprzyjało planowi zgodnemu z zasadami głoszonymi przez Sobór Trydencki, kładąc nacisk na prostotę i funkcjonalność. Pierwszy kamień węgielny położono piętnaście lat po osiedleniu się mnichów, ale właściwe prace, czyli projekt oraz kamieniarkę rozpoczęto po ponad dekadzie.
Pierwszym znanym architektem był stołeczny Alfonso Álvares, który nadzorował postępy aż do ukończenia gzymsu wewnętrznego. Jego dzieło kontynuował bratanek Baltasar. Większość źródeł wspomina także myśliciela wieńczącego religijny kompleks, czyli Filipe Térziego. Pochodzący z Włoch konstruktor dokonał modyfikacji zewnętrznej elewacji, sufitu i dachu, a także wykończenia wnętrz.
Budowa kościoła zakończyła się niewiele ponad sto lat po jej rozpoczęciu, w 1619 roku. Igreja de São Roque był jednym z niewielu budynków w dzielnicy Bairro Alto, które w całości przetrwały niszczycielskie trzęsienie ziemi w 1755 roku. Niestety, rozpoczęcie „panowania” Markiza de Pombal okazało się tragiczne w skutkach dla zarządzających kościołem Jezuitów. Całe bractwo zostało wygnane z Portugalii, a także ze wszystkich kolonii w Ameryce Południowej i Indiach w roku 1759, oficjalnie ze względu na „udział w spisku”, nieoficjalnie ze względu na ogromne wpływy w Portugalii i politykę przeciw rządowi m.in. głoszenie teorii o trzęsieniu ziemi jako karze za grzechy (jeśli oglądaliście film „Misja” z 1986 to jest on bezpośrednio powiązany z decyzjami Pombala i bractwem Jezuitów). Po przejęciu kościoła przez rząd, trafił on pod opiekę stowarzyszenia świętego domu miłosierdzia (Santa Casa da Misericórdia) i pozostaje pod nią do dziś.
Detale architektoniczne kościoła św. Rocha
Jezuicka świątynia jest jednym z niewielu przykładów tak zwanego stylu audytoryjnego, który powstał w historii chrześcijańskiej architektury jako odpowiedź na zapotrzebowanie kaznodziejskie. Bryła kościoła charakteryzuje się idealną akustyką ułatwiającą rozchodzenie się dźwięków po powierzchni kompleksu. Z zewnątrz budynek stanowi kwintesencję stylu postsoborowego. Biała, kamienna, wręcz surowa fasada nie zwraca uwagi, a skromne wykończenia nie pozwalają na wyobrażenie sobie przepychu kryjącego się wewnątrz.
Wchodząc przez główne wejście, turyści trafiają do nawy głównej zwieńczonej prezbiterium z ołtarzem autorstwa Teodósio de Friasa oraz Jerónimo Correi. Nad głowami wiernych znajduje się bogato malowany scenami biblijnymi sufit oraz ściany zwieńczone ceramicznymi płytkami azulejos wyprodukowanymi w Trianie. W apsydzie można dostrzec centrum liturgicznych wydarzeń otoczone zestawem kolumn o korynckim charakterze z girlandami, czy też misternymi wolutami. Pośrodku znajduje się temperowy obraz Chrystusa Zbawiciela Świata. Po obu stronach rozpoznaje się posągi zasłużonych, świętych jezuitów. Z przodu wierni zauważają tapicerowany na drewnie wizerunek Matki Boskiej i posrebrzane postacie czterech Ewangelistów. Nie można zapomnieć o otoczeniu innych dzieł sztuki barokowego malarstwa, jak sceny z życia Grzegorza Cudotwórcy, Brygidy, Stanisława Kostki, bądź męczenników japońskich.
Kaplice w kościele św. Rocha
W kościele św. Rocha znajdziemy 8 kaplic – każda z nich jest na swój sposób wyjątkowa.
Kaplica Jana Chrzciciela
Charakterystyka kaplicy wprowadziła do iberyjskiego kraju cechy stylu rokoko, czyli liczne festony, girlandy, czy motywy florystyczne. Stosunkowo jednorodny kształt wyróżnia się malarskimi panelami z dziełami o tematyce nowotestamentalnej, jak chrzest Jezusa i Zesłanie Ducha Świętego. Wszystkie elementy kolumn, licznych mozaiek na prośbę inwestorów zostały stworzone na bazie najdroższych materiałów, przykładowo lapis lazuli, agat, alabaster, marmur kararyjski, ametyst lub purpurowy porfir.
Kaplica św. Rocha
Kaplica ta staje w niewielkiej opozycji do pozostałych. Wyróżniają ją geometryczne formy skrzętnie połączone z narodowym stylem Portugalii, czyli manuelizmem. Pozłacane elementy stanowią bazę pod kontrastujące, białe zdobienia. W centralnej niszy znajduje się posąg Rocha, który zgodnie z tradycją ma dokładną wysokość świętego. W ołtarzu znajdują się również postacie Jakuba Apostoła, Sebastiana, ewangelistów oraz Piotra z Pawłem. Na lewej ścianie zwraca uwagę obraz „Anioł objawiający się świętemu Rochowi”, będący najwspanialszym przykładem portugalskiego manieryzmu, a także panel naturalistycznej majoliki.
Kaplica Najświętszego Sakramentu
Miejsce to słynie z lokalnego motywu koronki oraz głów anielskich otaczających centralną rzeźbę Matki Bożej Wniebowzięcia. W ołtarzu znajduje się również kilka relikwiarzy, wiele związanych z Towarzystwem Jezusowym. Marmur breccia na dolnej części ściany został wykonany przez mistrza lizbońskiego José Freire’a i Luísa dos Santosa, a krata z kutego żelaza powstala w momencie przeniesienia monstrancji z prezbiterium w 1894 roku.
Kaplica Matki Bożej Pobożnej
Projekt kaplicy związany jest z centralnym wizerunkiem Golgoty i otaczającymi miejsce śmierci Chrystusa aniołami. Ponadto na środku znajduje się wizerunek Matki Bożej Pobożnej. W tym miejscu pojawia się zaskakujący zwiedzających motyw teatralności scen. Wynika to z ustawienia pozostałych rzeźb świętych Longinusa oraz Weroniki, które przypatrują się wydarzeniom na pierwszym planie. Turyści zauważą ponadto przykłady barokowego malarstwa nihilistycznego, czy wyjątkowych w formie sakralnych kariatyd.
Muzeum w kościele św. Rocha
Muzeum w kościele św. Rocha zostało otworzone w 1905 roku. Muzeum posiada jedną z największych kolekcji XVIII-wiecznych kolekcji sztuki, głównie sakralnej, w Europie. Najbardziej znanymi eksponatami są dwie pochodnie wykonane ze srebra i brązu o wadze blisko 400 kg i szereg obrazów w tym: portret Katarzyny z Austrii, królowej Portugalii, żony króla Jana III, a także obraz ceremonii ślubnej Manuela I.
Kościół św. Rocha – bilety
Wstęp do kościoła jest bezpłatny, opłaty pobierane są tylko za zwiedzanie muzeum.
- Bilet normalny – 2,50 euro
- Bilet ulgowy (studenci, uczniowie) – 1 euro
- Bilet rodzinny (2+3) – 5 euro
- Dzieci do 14 rż – bezpłatnie
- Seniorzy powyżej 65 rż – bezpłatnie
- Lisboa Card -1 Euro
Ceny są aktualne na rok 2020.
