Casa dos Bicos – kamienica pełna kolców

Casa dos Bicos, czyli w tłumaczeniu „dom kolców” jest jedną z najbardziej urokliwych kamienic w obrębie centrum Lizbony. Swoją wyjątkowość zawdzięcza cudownemu ocaleniu podczas trzęsienia ziemi w 1755 roku. Ten fakt pozwolił na zachowanie się budynku w niezmienionej formie od czasu powstania przed kilkoma wiekami.

Podczas trzęsienia ziemi zniszczeniu uległy jedynie fragmenty fasady, która została odbudowana w trybie priorytetowym na podstawie rysunków sprzed katastrofy. Współcześnie w obrębie kamienicy są prowadzone wykopaliska archeologiczne, odsłaniające pozostałości po rzymskich ludach zamieszkujących okolicę i okupujących ją Maurach. Obecnie w Casa dos Bicos mieści się również siedziba fundacji portugalskiego noblisty w dziedzinie literatury, José Saramago.

Historia Casa dos Bicos

Liczne dane historyczne wskazują, że począwszy od 1506 roku niejaki Afonso de Albuquerque, późniejszy pierwszy gubernator portugalskich Indii i zamorski wicekról, posiadał budynki na tym obszarze miasta, a także dzierżył akty własnościowe gruntów ówczesnej dzielnicy niższej klasy społecznej, noszącej obecnie nazwę Alfama. Piętnaście lat później syn możnowładcy, Brás de Albuquerque, udał się do Włoch w towarzystwie infantki Beatrice, księżnej Sabaudzkiej i spędził tam kilka lat, gdzie obserwował nowe trendy w architekturze apenińskiego renesansu.

Palazzo dei Diamanti we włoskiej Ferrarze mocno przypomina Casa dos Bicos

Młody szlachcic, dworzanin znany ze swoich humanistycznych skłonności kulturowych, był odpowiedzialny za między innymi budowę Quinta da Bacalhôa, która dzisiaj pełni rolę wyśmienitej winnicy w rejonie Setúbal. Przypuszcza się, że na jego pomysły wpłynęły pałace miejskie, takie jak Palazzo dei Diamanti na terenie Ferrary w związku z fasadą złożoną z tysięcy małych piramid w kształcie rombu. W latach dwudziestych szesnastego stulecia Brás de Albuquerque powrócił do Portugalii i rozpoczął prace nad swoim dziełem, nazywanym wówczas jako Casa dos Diamantes (dom diamentów). Przyjmuje się, że budowa Casa dos Bicos została zakończona w 1523 roku.

Kamienica pozostawała w rękach rodziny Albuquerque aż do pamiętnych zniszczeń w połowie osiemnastego wieku. Kilka dekad musiało minąć nim Francisco Menezes e Albuquerque ze względu na długi zezwolił na sprzedaż domu na publicznej aukcji. Został kupiony przez nieznanego szerszej grupie mieszkańców Caetana Lopes da Silva, handlarza ryb. Na mocy orzeczenia sądowego po jednym pokoleniu rezydencja została jednak zwrócona rodzinie Albuquerque. W 1873 roku ostatni dziedzic, z powodu długów, pozbył się dziedzictwa na rzecz innego poławiacza owoców morza, Joaquima da Silva, który zaczął wykorzystywać konstrukcję jako magazyn solonego dorsza. Zabytek pozostawał w rękach prywatnych do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to został przejęty przez radę miejską w Lizbonie. Zarząd zlecił architektowi Raulowi Lino przystosowanie Casa dos Bicos, znanego wówczas jako Casa de Goa, do wykorzystania jako muzeum.

Dziś okna wypełnione są postaciami z książek Jose Saramago

Detale i położenie

Casa dos Bicos znajduje się w ścisłym centrum Lizbony. Tuż obok katedry Se czy Praça do Comércio. Mimo tego wielu zwiedzających nie trafia na ulicę Bacalhoeiros dawniej wypełnioną składzikami znanego wszystkim bacalhau, a dziś pełną niewielkich knajpek i hosteli. Casa dos Bicos znajduje się na placu przy zakończeniu ulicy, przylega szczelnie do innych budynków, ale dzięki wykończeniu fasady można zauważyć ją już ze sporej odległości. Jest to prostokątny budynek o czterech kondygnacjach, z unikatowymi zdobieniami i intrygującą dachówką. Główna fasada od południa jest ozdobiona wypukłościami w kształcie rombu. Parter, pierwsze piętro mieści w sobie liczne portale i okna z ozdobnymi kamieni.

Nad fundamentami turyści zwrócą uwagę na cztery proste drzwi o różnych wymiarach oraz asymetrycznym rozkładzie, więc niektóre z nich są prostokątne, a dwoje oznaczone wypukłymi arkadami. Na kolejnym poziomie zwiedzający odnajdzie cztery prostokątne okna o odmiennych proporcjach, pewnej nieregularności w rozstawieniu. Trzecie, czwarte piętro wyróżniają się podwójnym lub nawet potrójnym zaokrągleniu ościeżnic opartych na elementach manuelińskich. Wnętrze zostało znacznie zmienione od wczesnych koncepcji. Obejmuje strome, jasne marmurowe schody z odważnie poprowadzonymi balustradami i kontrastującymi czarnymi ścianami.

Muzeum i Fundacja Jose Saramago

Na parterze rezydencji urządzono ekspozycję archeologiczną obejmującą ponad dwa tysiące lat historii miasta. Wystawa pokazuje zachowane fundamenty, szczątki z okresu panowania rzymskiego w ówczesnej osadzie o nazwie Olisipo, będącej centrum rybołówstwa i produkcji garum, czyli sosu rybnego popularnego w całym imperium rzymskim. Wykopaliska potwierdziły ponadto, że antyczne zabudowania zostały wchłonięte przez średniowieczne mury. Wszystko to można podziwiać przez przeszklone podłogi i ściany w środku kamienicy.

W 2012 roku Casa dos Bicos stała się także siedzibą Fundacji José Saramago (Fundação José Saramago) i stałej wystawy o życiu autora. Obejmuje studio, sklep z całą twórczością autora w sprzedaży w wielu językach, a także audytorium i bibliotekę. W pokoju, w którym znajduje się pracownia, umieszczono niektóre jego wczesne zeszyty, kiedy autor był jeszcze uczniem, jego biurko, książki i maszynę do pisania. W jednym z pomieszczeń urządzona jest niewielka sala kinowa gdzie  wyświetlany jest film przedstawiający historię życia pisarza od dziecka z biednej chłopskiej rodziny do laureata Nagrody Nobla.